Inspekcja pracy może skontrolować działania antymobbingowe w firmach. Nie może jednak wymóc ich na pracodawcach

W 2024 roku ponad 2,6 tys. pracowników zgłosiło mobbing lub dyskryminację, z czego 1,9 tys. dotyczyło mobbingu – podała PIP. Inspektorzy mają uprawnienia do kontroli warunków pracy, w tym do badania, czy pracodawca spełnia swoje obowiązki w zakresie przeciwdziałania mobbingowi. Jednak nie mają wystarczająco mocnych narzędzi, by to zjawisko wykrywać i za nie karać. Tymczasem badania pokazują, że mobbingu w miejscu pracy doświadczyło ok. 15 proc. pracowników.

Czytaj również: Nagła potrzeba wyjścia z pracy

W 2023 roku prawnicy Centrum Poradnictwa PIP udzielili 829 porad prawnych o mobbingu, a w 2024 roku – prawie 1,4 tys. W ubiegłym roku do PIP wpłynęło ponad 54 tys. skarg pracowników, w tym ponad 2,6 tys. dotyczyło mobbingu i dyskryminacji. Zarzut samego mobbingu zawierało prawie 1,9 tys. skarg.

Jawność postępowania inspektora pracy w sprawach o mobbing

Trudności w stwierdzaniu mobbingu podczas kontroli

Z raportu PIP wynika, że stwierdzenie podczas kontroli u pracodawcy mobbingu lub dyskryminacji jest bardzo trudne. Po pierwsze – ze względu na treść składanych skarg. Zarzuty w nich zawarte są zwykle określone w sposób ogólny, bardzo enigmatyczny, hasłowy, bez wskazania konkretnych zachowań pracodawcy. Po drugie – z powodu braku dowodów i możliwości oceny wiarygodności oświadczeń kwestionowanych przez strony sporu. Po trzecie – z powodu chęci zachowania anonimowości przez skarżących. Bez zgody pracownika inspektorzy badają tylko obiektywne okoliczności naruszenia prawa pracy. Mogą korzystać wyłącznie z dostępnych środków dowodowych.

Kompetencje PIP a rola sądu pracy

Zakwalifikowanie danych zachowań jako mobbing należy zawsze do sądu pracy, który może przeprowadzić postępowanie dowodowe i wydać rozstrzygnięcie w sprawie. W praktyce oznacza to, że Inspekcja nie może rozstrzygać spornych kwestii.

Obowiązki pracodawcy w zakresie przeciwdziałania mobbingowi

Kodeks pracy zobowiązuje pracodawcę do przeciwdziałania mobbingowi. Oznacza to, że pracodawca ma obowiązek nie tylko reagować na jego przypadki, ale także podjąć działania prewencyjne. Inspektorzy PIP mają uprawnienia do kontroli warunków pracy, w tym do badania, czy pracodawca spełnia swoje obowiązki w tym zakresie. Najczęściej stosowane przez pracodawców formy przeciwdziałania mobbingowi to polityka antymobingowa (55%) i procedura postępowania przy mobbingu (53,4%). Rzadziej pracodawcy organizują szkolenia antymobingowe (24,8%) lub wyznaczają pełnomocnika ds. przeciwdziałania mobbingowi (22%).

Ograniczone narzędzia inspektorów pracy

Ekspert zwraca uwagę, że narzędzia PIP w zakresie przeciwdziałania mobbingowi mają charakter „miękki”. Inspektor może wydać wystąpienie pokontrolne, w którym zaleci pracodawcy wyeliminowanie nieprawidłowości, w tym zachowań noszących znamiona mobbingu. Decyzja inspektora nie podlega egzekucji administracyjnej.

– De facto pracodawca ma tylko obowiązek poinformowania inspektora pracy o sposobie wykonania tego środka. Jeżeli w naszej ocenie to wykonanie jest połowiczne albo zupełnie marginalne, to my i tak żadnych działań w stosunku do pracodawcy nie możemy podjąć – tłumaczy Paweł Ciemny.

Możliwość zawiadomienia organów ścigania

Gdy inspektor pracy podejrzewa, że działania lub zachowania wykryte podczas kontroli mogą być przestępstwem, powiadamia organy ścigania. Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki wielokrotnie podkreślał, że zasadne byłoby wzmocnienie roli PIP w zwalczaniu mobbingu, na przykład poprzez wprowadzenie obowiązku przygotowania procedur antymobbingowych przez pracodawców i sankcji za ich brak czy też zwiększenie kompetencji inspektorów w zakresie oceny zagrożeń psychospołecznych w miejscu pracy.

Działania prewencyjne i skala zjawiska

W kontekście walki ze zjawiskiem mobbingu istotne są działania prewencyjne prowadzone przez PIP. Na ten rok zaplanowano ok. 60 sesji popularnonaukowych koncentrujących się wokół praw pracowniczych, ze szczególnym uwzględnieniem przeciwdziałania mobbingowi w miejscu pracy. Zjawisko to jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń psychospołecznych i naruszeniem praw pracowniczych, lecz także poważnym problemem wpływającym na zdrowie psychiczne i fizyczne zatrudnionych, a także atmosferę i efektywność organizacji.

Raport Stowarzyszenia Koalicja Bezpieczni w Pracy wskazuje, że co siódmy pracownik w Polsce deklaruje, iż doświadczył w swojej karierze mobbingu. Częściej wskazywały na to kobiety niż mężczyźni (16 proc. vs. 13 proc.). Dodatkowo 19 proc. było świadkami tego typu zachowań w firmie. 39 proc. pracowników ankietowanych nie wie, czy w ich miejscu pracy obowiązuje procedura antymobbingowa. Pomimo tego dwie trzecie pracowników wskazało, że wiedziałoby, jak ma postępować w sytuacji, gdyby w ich miejscu pracy doszło do mobbingu.

Może Cię również zainteresować: 5 pomysłów na atrakcyjne i skuteczne szkolenia BHP 

Źródło: Newseria