Problematyka ustalenia stosunku pracy zamiast zatrudnienia w oparciu o umowę zlecenie

Dodatkowa kompetencja?

W kontekście powyższego należy się odnieść do poselskiego projektu z dnia 14 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (druk numer 1134). W projekcie zawarto regulacje przyznające właściwym organom Państwowej Inspekcji Pracy dodatkową kompetencję w postaci wyposażenie okręgowego inspektora pracy w uprawnienie do wydawania decyzji administracyjnych o ustaleniu istnienia stosunku pracy w razie stwierdzenia przez ten organ, że stosunek prawny łączący strony wbrew zawartej między nimi umowie posiada cechy stosunku pracy.

Decyzja ustalająca istnienie stosunku pracy, wydawana przez okręgowego inspektora pracy, miałaby w założeniu wywoływać skutki analogiczne do tych, jakie wywołuje zawarcie umowy o pracę. W uzasadnieniu powołano się na to, że przysługujące de lege lata inspektorowi pracy uprawnienie do wytoczenia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy jest instrumentem niewystarczającym do prowadzenia przez Państwową Inspekcję Pracy skutecznej walki z naruszeniami przepisów prawa pracy, jakich dopuszczają się pracodawcy w zakresie doboru formy zatrudnienia.

Projektodawca ocenił proponowane zmiany normatywne jako konieczne. Podkreślić należy, że w obecnym stanie prawnym rolą inspektora pracy nie jest wpływanie na kształt zindywidualizowanych postanowień umownych, a inspektor pracy jest organem pozbawionym ex lege uprawnienia do występowania z roszczeniami o ustalenie treści umownego stosunku pracy albo sposobu zakończenia umowy o pracę (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2020 r., III PZP 1 /20; OSNP 2021 nr 1, poz. 1).

Ocena regulacji

Choć sam pomysł wprowadzenia powyższej regulacji jest zrozumiały, to nie został entuzjastycznie przyjęty przez opiniujące go gremium (m.in. rząd, Sąd Najwyższy, krytyczne uwagi zgłaszał nawet Główny Inspektorat Pracy). Sporną kwestią, którą podnoszono w opiniach do tego projektu, było przede wszystkim to, że proponowana zmiana nadałaby inspekcji pracy kompetencje sądów pracy, na co jednak obecny stan sprawny nie pozwala. Poza tym zwracano uwagę, że okręgowy inspektor pracy w ramach nowej kompetencji mógłby w sposób samodzielny i władczy, przez wydanie decyzji administracyjnej, a więc przy wykorzystaniu instrumentarium typowego dla stosunków publicznoprawnych, kształtować treść stosunku prawnego, który w założeniu jest regulowany normami prawa prywatnego.

W opiniach do wskazanego projektu podnoszono również, że projekt ustawy nie rozwiązuje wszystkich wątpliwości, jakie mogą pojawić się w przypadku wydania przez inspektora pracy przedmiotowej decyzji, a także dalszego postępowania po jej wydaniu, w tym rozpoznania odwołania od decyzji przez sądy rejonowe w ramach postępowania odrębnego i przyznania statusu strony inspektowi pracy (zob. poselski projekt z dnia 14 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, druk numer 1134 wraz z opiniami: https://www.sejm.gov. pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=1134).

Autorska ocena

Uważam, że sam zamysł projektu jest dobry, jednak wymaga wprowadzenia wielu dodatkowych regulacji, choćby w zakresie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących postępowania odrębnego w sprawach z zakresu prawa pracy, w tym projektowanego postępowania w sprawie z odwołania od decyzji inspektora pracy. Konieczne byłoby również wprowadzenie dodatkowych regulacji, które pozwalałyby weryfikować działania właściwego organu inspekcji pracy, a które przy wprowadzeniu zmian we wskazanej treści mogłoby pociągać za sobą wiele dodatkowych konsekwencji (np. poprzez przyznanie pracownikowi uprawnienia do odwołania od decyzji inspektora lub wstrzymanie decyzji inspektora pracy w przypadku złożenia odwołania od wydanej przez niego decyzji).

Nadto sam projekt nie przewiduje sytuacji, gdy prowadzący czynności kontrolne ujawni przypadek zatrudnienia pracownika bez zawarcia jakiejkolwiek umowy o pracę. Obecnie bowiem pracodawcy mają „furtkę” w postaci zawarcia umowy zlecenia. Wobec powyższego zasadne byłoby rozszerzenie kompetencji inspektora pracy w zakresie władczych środków prawnych zmierzających do przeciwdziałania nagminnemu stosowaniu umów zlecenia w sytuacji braku zawarcia z pracownikiem umowy o pracę.

Artykuł opublikowany w magazynie „Inspektor Pracy” w numerze 11-12/2023.

Źródło: Państwowa Inspekcja Pracy

Przeczytaj również: Czy służba BHP może pracować bez wynagrodzenia?

Galeria