Główny Inspektor Pracy o zamianie umów cywilnoprawnych na etaty

Wykroczenie

No i teraz pytanie: czy niewykonanie tego obowiązku jest wykroczeniem czy też nie? Wciąż trwa debata w doktrynie. Wspominam o tym dlatego, że mamy projekt zmian ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, który wprowadza inspekcję pracy w XXI wiek, a jednym z naszych postulatów jest to, aby niepoinformowanie inspektora pracy o sposobie i terminie realizacji wniosków zawartych w wystąpieniu było wykroczeniem. Uważamy, że to zdecydowanie wzmocni pozycję wniosku zawartego w wystąpieniu i jego waga zdecydowanie wzrośnie.

Poza wnioskami i poleceniami, które – jak wskazałem – przynoszą wiele korzyści i są tak naprawdę efektywnym środkiem inspektora pracy, pomimo wszelkich niedoskonałości, kolejnym możliwym narzędziem działania inspektora pracy są pozwy, czyli możliwość złożenia pozwu do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy. Inspektorzy pracy nie korzystają zbyt często z tej możliwości. Wynika to z tego, o czym już wspomniałem wcześniej, że postępowania sądowe są bardzo długie. Poza tym nie ma co ukrywać, często osoby, które pracują na podstawie umów cywilnoprawnych, nie życzą sobie tego. Inspektor pracy może wbrew woli i wiedzy osoby zainteresowanej złożyć powództwo do sądu. Ale biorąc pod uwagę to, że sądy często zaczynają rozprawę od pytania, jaka jest wola stron, złożenie takiego powództwa wydaje się niecelowe i nieekonomiczne.

Należy też pamiętać, że procesy sądowe wymagają wiedzy, której my inspektorzy pracy nie mamy, ponieważ nie jesteśmy kształceni z procedury cywilnej. Jesteśmy kształceni w zakresie wiedzy, ale procedury administracyjnej, możliwości wniesienia odwołań czy wydawania decyzji, więc trudno oczekiwać, że inspektor pracy będzie w stanie stawić czoła profesjonalnemu pełnomocnikowi.

Ściganie wykroczeń

Poza tym niezmiernie ważną możliwością działania inspektora pracy jest ściganie wykroczeń. Mamy wykroczenie w Kodeksie pracy polegające na tym, że, jeżeli ktoś zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy, to popełnia wykroczenie. Inspektor pracy może wszcząć wówczas postępowanie o wykroczenie bez wszczynania procedury przed sądem pracy. Możemy znaleźć nawet odpowiednie stanowiska doktryny – zdania są tu podzielone, ale ja przychylam się do poglądu, że inspektor pracy może wszcząć postępowanie w sprawach o wykroczenia, może wszcząć postępowanie mandatowe. Jest to najprostszy, najbardziej ekonomiczny środek dla inspektora pracy, kiedy przekona osobę odpowiedzialną za zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach charakterystycznych do stosunku pracy do podpisania mandatu. Podpisanie się na mandacie oznacza przyznanie się do winy i z chwilą złożenia podpisu, ten mandat staje się prawomocny.

Osoba, która popełniła czyn zabroniony, może złożyć wniosek do sądu o uchylenie mandatu. Takie sytuacje zdarzają się rzadko. Należy jednak pamiętać o tym, że nawet jeżeli inspektor pracy ukaże osobę odpowiedzialną za naruszenie prawa, to nie ma to żadnego wpływu na ewentualny proces przed sądem pracy. To może być tylko argument, którego może użyć strona dochodząca w sądzie swoich praw i domagająca się roszczenia w postaci uznania umowy cywilnoprawnej za umowę o pracę, ale nie przesądza, że mamy do czynienia z umową o pracę.

Gdyby osoba, co do której istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła wykroczenie, odmówiła przyjęcia mandatu bądź inspektor skierowałby od razu wniosek o ukaranie, to uznanie działania osoby odpowiedzialnej za wykroczenie i prawomocny wyrok sądu wykroczeniowego też nie będzie miał wpływu na toczący się proces przed sądem pracy, ponieważ tylko prawomocny wyrok sądu karnego wiąże sądy cywilne. Wyrok w zakresie postępowania wykroczeniowego będzie miał tylko charakter pomocniczy, nie będzie wiążący. Nie przesądzi, że mamy do czynienia z umową o pracę, a nie z umową cywilnoprawną. Może być wzięty pod uwagę przez sąd pracy, ale tylko może być wzięty, nie ma natomiast pewności, nie przesądzi o wyniku sprawy. Może się więc zdarzyć sytuacja, że będziemy mieli prawomocny wyrok skazujący za wykroczenie, w którym uznano, że doszło do naruszenia przepisów, a przed sądem pracy nie uda się ustalić, że doszło do zawarcia umowy o pracę.

Odpowiednie narzędzia i możliwości

Wydaje się, że nadszedł czas, żeby Państwową Inspekcję Pracy wyposażyć w odpowiednie narzędzia i możliwości skutecznego przeciwdziałania nadużywaniu umów cywilnoprawnych. Wielokrotnie podkreślałem, że my, jako Państwowa Inspekcja Pracy, nie jesteśmy wrogiem pracodawców, jesteśmy otwarci na wszystkie środowiska, i na środowisko pracodawców, i na środowisko pracowników.

Wierzę też w sens swobody zawierania umów, którą reguluje Kodeks cywilny. Zgadzam się, że jest to podstawowa zasada, niezmiernie ważna w obrocie prawnym, ale pamiętajmy, że chociaż Kodeks cywilny wprowadza swobodę zawierania umów, to ona nie ma charakteru absolutnego, doznaje wyłączeń. Kodeks cywilny mówi, że ta swoboda może być wyłączona, bo nie może ograniczać właściwości natury zobowiązania ustawy, nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Dlatego chcielibyśmy mieć możliwość wydawania decyzji administracyjnych, które pozwoliłyby przekształcać umowy cywilnoprawne w umowy o pracę.