Racjonalne podejście do zarządzania ryzykiem – Zasada ALARP. Aspekt prawny

Zagrożenia a ryzyka – definicje

Bezpieczeństwo definiuje się przez zagrożenia i ryzyka z nimi związane. Przepisy prawne posługują się zamiennie różnymi terminami, np.: „zagrożenie”, „niebezpieczeństwo”, „ryzyko” w celu ochrony tych samych wartości (życia, zdrowia, mienia lub środowiska) oraz osiągnięcia tego samego celu – zapewnienia bezpieczeństwa. Wobec tego spróbujmy przyjąć jednolite, szerokie znaczenie wymienionych terminów.

Zagrożenie (niebezpieczeństwo) to potencjalne źródło szkody dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska.

Ryzyko to możliwość wystąpienia szkody dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska rozumiana jako połączenie prawdopodobieństwa wystąpienia szkody oraz wagi tej szkody.

Powyższe rozumienie zagrożeń i ryzyka można traktować jako wspólne dla wszystkich regulacji prawnych mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa i traktujących o ocenie ryzyka.

Ciekawe i szerokie rozumienie ryzyka, nie tylko w kontekście bezpieczeństwa, projektu, wyrobu lub procesu, ale również w odniesieniu do całej organizacji, a także aspektów finansowych, wprowadza norma PN-ISO 31000 o zarządzaniu ryzykiem [1, 2]:

Ryzyko – wpływ niepewności na cele

Według powyższej normy ryzyko jest zwykle wyrażane w kategoriach „źródeł ryzyka” (element, który sam lub w połączeniu, ma potencjał powodować ryzyko), potencjalnych „zdarzeń” (wystąpienie lub zmiana określonego zestawu okoliczności), ich „konsekwencji” (rezultat zdarzenia wpływający na cele) oraz ich „prawdopodobieństwa” (możliwość, szansa wystąpienia zdarzenia).

W takim ujęciu ryzyko może odnosić się do jednego produktu, jednej instalacji, a nawet całego regionu czy kraju. Może dotyczyć zarówno celów bezpieczeństwa, jak i celów finansowych.

Ocena ryzyka

Posługujemy się terminami „analiza zagrożeń” i „ocena ryzyka” w celu podkreślenia wagi tych zadań oraz dlatego, że stosuje się je w praktyce, choć zgodnie z normą PN-ISO 31000 oba te zadania należą do procesu zarządzania ryzykiem, nazwanego wspólnie „oceną ryzyka”.

Ocena ryzyka jest ogólnym procesem identyfikacji ryzyka, jego analizy i ewaluacji. Obejmuje następujące elementy [1, 2]:

• identyfikację zagrożeń,
• określenie prawdopodobieństwa wystąpienia wszystkich zagrożeń,
• ewaluację ryzyka,
• określenie środków redukcji ryzyka.

Każda analiza i ocena ryzyka wiąże się z analizą – identyfikacją zagrożeń.

Dopiero właściwa identyfikacja zagrożeń umożliwia właściwy opis i ewaluację ryzyka.

Ocena ryzyka – podstawa prawna

Obowiązek przeprowadzenia analizy zagrożeń i oceny ryzyka, stosownie do przedmiotu swojej regulacji, wprowadzają następujące przepisy prawa:

• przepisy oceny zgodności, zgodnie z którymi producent wyrobu ma obowiązek przeprowadzenia oraz udokumentowania analizy i oceny ryzyka stwarzanego przez produkt;
• przepisy prawa pracy, zgodnie z którymi pracodawca jest zobowiązany ocenić i udokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą, poinformować pracowników o tym ryzyku oraz aktualizować ocenę i dokumentację ryzyka (w tym miejscu należy wskazać, że jest to obowiązek ogólny wynikający z Kodeksu pracy, natomiast szczegółowe przepisy prawa pracy dotyczące BHP określają dodatkowe wymagania, jak np. obowiązek opracowania dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem czy dokonania kompleksowej oceny ryzyka, wynikające z wdrożonej do polskiego porządku prawnego dyrektywy ATEX User 1999/92/WE);
• przepisy dozoru technicznego, zgodnie z którymi eksploatujący zobowiązany jest przedłożyć do UDT dokumentację umożliwiającą ocenę wyjściowego poziomu bezpieczeństwa urządzenia ciśnieniowego funkcjonującego w instalacji w przypadku nieprzeprowadzenia kompleksowej oceny zgodności zespołu urządzeń ciśnieniowych.

Chociaż przepisy prawa nakładają obowiązek prowadzenia oceny ryzyka, monitorowania oceny ryzyka (w szczególności przepisy prawa pracy) czy wskazują metody jej prowadzenia (jak przepisy oceny zgodności), rzadko kiedy definiują jednoznaczne kryteria akceptacji tego ryzyka, odnosząc się raczej ogólnie do pojęć bezpieczeństwa, ochrony życia i zdrowia, usuwania lub ograniczania ryzyka czy oceny wyjściowego poziomu bezpieczeństwa itp.

Galeria