Prawa pracownicze a osoby z niepełnosprawnościami

Rozpatrzenie informacji Państwowej Inspekcji Pracy na temat przestrzegania praw pracowniczych osób z niepełnosprawnościami było głównym tematem posiedzenia Komisji do Spraw Kontroli Państwowej.

Czytaj również: Bezpieczeństwa trzeba uczyć

W temat wprowadził zebranych zastępca Głównego Inspektora Pracy Jarosław Leśniewski, a szczegółowo zreferował dyrektor Departamentu Nadzoru i Kontroli Jakub Chojnicki.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w grudniu 2023 r. w Polsce było 4006,4 tys. osób, które posiadały ważne orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności (wydane przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności) albo orzeczenie o stopniu niezdolności do pracy (wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych).

Na koniec czerwca 2023 r. odnotowano 477,4 tys. niepełnosprawnych pracujących w gospodarce narodowej (w 2021 r. – 574 tys., w 2022 r. – 541 tys.).

Z ogółu pracujących niepełnosprawnych ok. 22% pracowało w sektorze publicznym. Z danych GUS wynika, że niespełna 10% osób z niepełnosprawnościami w Polsce jest aktywnych zawodowo. Z czego nieznaczną większość (51,5%), w odróżnieniu od lat wcześniejszych, stanowią kobiety.

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 44 z późn. zm.):

• do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji;
• do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych;
• do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

W latach 2022-2024 inspektorzy pracy przeprowadzili 3036 kontroli w 2402 podmiotach zatrudniających osoby z niepełnosprawnością. W skontrolowanych zakładach pracę świadczyło 330 tys. osób. Na podstawie stosunku pracy zatrudnionych było 257,5 tys. pracowników, w tym 106,7 tys. osób z niepełnosprawnością.

Łącznie w analizowanym okresie 3-letnim przeprowadzono 718 planowych kontroli w  561 zakładach pracy chronionej oraz 116 planowych kontroli w 114 zakładach aktywności zawodowej. Ponadto u 420 pracodawców na otwartym rynku pracy inspektorzy pracy przeprowadzili 434 kontrole warunków pracy pracowników z niepełnosprawnością, posiadających orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

Pozostałe kontrole, przeprowadzone na wniosek pracodawców, organizatorów lub starostów, wiązały się z zamiarem uzyskania statusu prowadzącego zakład pracy chronionej lub statusu prowadzącego zakład aktywności zawodowej, a także w związku ze staraniem się podmiotów o refundację dodatkowych kosztów przystosowania lub kosztów wyposażenia stanowiska pracy dla osoby z niepełnosprawnością.

Kontrole prowadzone w 2024 r. w zakładach zatrudniających osoby z niepełnosprawnością wykazały, podobnie jak w latach poprzednich, że naruszenia przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych występowały zdecydowanie rzadziej niż nieprawidłowości wynikające z ogólnych przepisów prawa pracy, określonych w Kodeksie pracy oraz przepisach wykonawczych do tej ustawy.