Ochrona pożarowa obiektów sakralnych

Obiekt sakralny najczęściej kojarzy się z kościołem jako budowlą sakralną, czyli miejscem związanym z kultem religijnym. Jakie działania należy podjąć by ochronić przed zniszczeniem tak wiele ważnych dla Polaków obiektów?

Gdy słyszymy o pożarach obiektów sakralnych, możemy mieć pewność, że te pożary spowodują znaczne straty materialne, historyczne i kulturowe. Na szczęście nie zdarzają się często, jednak gdy już do nich dochodzi, są spektakularne z powodu dużego znaczenia kulturowego. W Polsce wiele kościołów jest drewnianych, najczęściej są wpisane na listę zabytków. Jak zatem powinna wyglądać ochrona pożarowa obiektów sakralnych?

Dane statystyczne

Obiekt sakralny najczęściej kojarzy się z kościołem jako budowlą sakralną, czyli miejscem związanym z kultem religijnym. W szerszym rozumieniu obiekt sakralny to również: cmentarz przykościelny, klasztory, kaplice oraz przydrożne krzyże. By lepiej poznać skalę omawianych obiektów sakralnych, przeanalizujmy „Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia AD 2020”, czyli „Rocznik Statystyczny Kościoła w Polsce za rok 2020”. Zestawienie to jest co roku przygotowywane przez Institute for Catholic Church Statistics, który jest najstarszym w Polsce, niezależnym ośrodkiem naukowym prowadzącym badania w zakresie religijności, katolicyzmu i jego społecznych kontekstów.

Z bardzo rzetelnie przygotowanego raportu możemy dowiedzieć się, że liczba parafii w 2018 r. według diecezji wynosiła 10 356 w całej Polsce. Następnie: 2150 domów sióstr zakonnych, 11 403 męskich zgromadzeń zakonnych, 34 143 sakralne zabytki nieruchome (m.in. kościoły) Łącznie daje nam to 47 696 obiektów sakralnych, które powinny być zabezpieczone pożarowo.

Na podstawie badania spójności społecznej 2015 przeprowadzonego przez główny urząd statystyczny, w Polsce 92,8% społeczeństwa deklaruje przynależność do kościoła katolickiego. Na pytanie, jak często biorą udział w mszach świętych (poza ślubami, pogrzebami itp.), aż 67,6% deklaruje, że uczęszcza częściej niż 1-2 razy w miesiącu. Można zatem przyjąć, że zagrożenie pożarowe w obiektach sakralnych może dotknąć aż 25 983 573 Polaków, jeśli nie bezpośrednio, to pośrednio poprzez pożar kościoła w ich parafii.

Ochrona przeciwpożarowa kościołów

Przyjrzymy się przepisom prawa, które w aspekcie kościołów determinują ochronę przeciwpożarową. Jak wspomniałem na początku, najbardziej zagrożone pożarową są kościoły drewniane. Do rzadkości należą pożary świątyń nowych, murowanych, zlokalizowanych w dużych miastach. Jednak, jak pokazuje nam niedawny pożar katedry Notre-Dame w Paryżu, nawet z pozoru murowany kościół, odwiedzany przez 11 do 13 milionów turystów rocznie, może spłonąć. W strefie dużego ryzyka znajdują się jednak kościoły stare, zabytkowe, wykonane w konstrukcji drewnianej, znajdujące się z dala od miast powiatowych, do których dojazd służb ratowniczych jest utrudniony.

Dlaczego pożar kościoła najczęściej kończy się jego całkowitym zniszczeniem? Jest to kwestia bardzo złożona, spróbuję w kilku słowach wyjaśnić każdy etap. W momencie przyjazdu jednostek straży pożarowej pożar jest na tyle rozwinięty, że obejmuje całe wnętrze, a jęzory ognia sięgają dachu. Strażacy w obawie o swoje bezpieczeństwo przystępują do ochrony budynków sąsiednich przed przerzuceniem się na nie pożaru. Budynek, w którym doszło do zaprószenia ognia, jest „spisany na straty”. Często w obiektach oddalonych od dużych miast występuje problem z niedostatecznego zaopatrzenia w wodę do celów pożarowych. W niewielu kościołach możemy dostrzec gaśnice, hydranty, systemy sygnalizacji pożaru i stałych urządzeń.

Konstrukcja kościoła mocno sprzyja rozprzestrzenianiu się pożaru. Duża otwarta przestrzeń wewnątrz, najczęściej drewniana konstrukcja, jedna strefa pożarowa, wiele łatwopalnych elementów wystroju. Duże okna witrażowe, a także znaczna wysokość i kubatura budynku ułatwiają zaś ciągły dopływ tlenu do pożaru. Dym w pierwszej fazie pożaru zbiera się przy suficie. Pożar jest niewidoczny z zewnątrz. Dopiero po wydostaniu się ognia przez okna pożar jest widoczny z zewnątrz. Jest wtedy zdecydowanie za późno na skuteczną interwencję. Każde kolejne minuty zwiększają rozmiar zniszczeń.

Statystyki jako przyczynę pożarów wskazują:

a) podpalenia,
b) zwarcia instalacji elektrycznej,
c) wady urządzeń elektrycznych i grzewczych,
d) brak instalacji odgromowej lub jej niesprawność,
e) nieostrożność użytkowników obiektów (np. pozostawianie palących się świec bez nadzoru).

Powody późnego wezwania straży pożarnej:

a) brak czujników dymu/ognia,
b) niesprawny system sygnalizacji pożaru,
c) systemy sygnalizacji pożaru niepodłączone do centrum monitoringu lub Państwowej Straży Pożarnej,
d) pożar w trudno dostępnym miejscu (kotłownia w piwny, strych kościoła),
e) pusty obiekt (analizując pożary obiektów sakralnych, można zauważyć, że zdarzają się wieczorem i w nocny, często od razu po nabożeństwach),
f) witraże maskujące płomienie z zewnątrz.

Przepisy przeciwpożarowe nie wyróżniają obiektów sakralnych. Zatem kościoły muszą spełnić te same wymogi jak inne obiekty. Osobne przepisy regulują ochronę zabytków. W sytuacji, gdy kościół jest wpisany na listę ochrony zabytków, należy spełnić dodatkowo i te przepisy.

Galeria