Zmiana w sferze pracy – nowe zjawiska, nowe podejście, nowe wyzwania legislacyjne

dr Barbara Godlewska-Bujok

Wykład w ramach webinaru „Quo vadis, Inspekcjo?”

Może Cię także zainteresować: Ochrona pracowników przed pracą w niskiej temperaturze

Pozwolę sobie powiedzieć kilka słów o tym, jak nowe wyzwania wyglądają z punktu widzenia Rady Ochrony Pracy, której jestem wiceprzewodniczącą. Nasz ogląd jest bowiem trochę inny, a myślę, że ma dość duży wpływ na to, co się dzieje w Państwowej Inspekcji Pracy.

Wspomnę o kilku sprawach, które w najbliższych latach będą zmieniać oblicze rynku pracy, być może wymuszą też zmiany legislacyjne. Warto w ramach tych nowych wyzwań czy nowych zadań inspekcji pracy myśleć o tym, że czasami wystarczy inne ustawienie priorytetów w organizacji czy inaczej ustawiona ważność zadań.

Wszyscy podkreślają, że Państwowa Inspekcja Pracy ma dużo zadań. Rzeczywiście tak jest. Wiemy, że zarówno ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy, jak i różne inne ustawy narzucają ogromną liczbę zadań i nie wygląda na to, żeby tych zadań miało być mniej. Wręcz przeciwnie, myślę, że jest dużo zakusów na to, by Państwowa Inspekcja Pracy miała ich jeszcze więcej.

Bezpieczeństwo pracy

Prawdopodobnie pojawią się też zadania, które są jeszcze w dużej mierze nieznane i dopiero będą się klarować w najbliższych latach czy w najbliższym dziesięcioleciu. Do generalnych wyzwań, które na pewno stoją przed Państwową Inspekcją Pracy, należą te związane z badaniem bezpieczeństwa warunków pracy w dobie globalizacji. Chciałabym jednak spojrzeć na tę globalizację trochę inaczej. Globalizacja oznacza w pewnym sensie delokalizację, czyli pozbawienie stosunku pracy ramy, do której przywykliśmy: czasu i miejsca pracy.

W związku z tym, że w przypadku niektórych zawodów praca może być wykonywana w formie zdalnej bądź hybrydowej, pewnej redefinicji czy też rozluźnieniu ulegają pojęcia miejsca pracy i czasu pracy. Przywykliśmy do tradycyjnego rozumienia, że miejsce pracy to tam, gdzie ta praca rzeczywiście jest wykonywana. W nowych czasach to się zmienia. Wiąże się to również ze zmianą dotyczącą chociażby pracy w różnych strefach czasowych. Znamy takie zjawiska, bo one się już dzieją. No i teraz pojawia się wyzwanie dla Państwowej Inspekcji Pracy. Jak w takich warunkach sprawdzać te tradycyjne filary wykonywania pracy w ramach stosunku pracy czy innych umów?

Globalizacja

Globalizacja to również duże wyzwanie migracyjne. Przedstawiciele Państwowej Inspekcji Pracy niejednokrotnie w trakcie obrad Rady Ochrony Pracy informowali nas o problemach w zakresie stwierdzania legalności zatrudnienia. W świetle tego, jak bardzo zmieniają się przepisy dotyczące prawa migracyjnego czy też zatrudniania cudzoziemców, musimy być przygotowani na to, że migracje będą rodzić wciąż nowe problemy. Pojawiają się przecież różne czynniki wpływające na migrację, jak chociażby działania wojenne czy konsekwencje zmiany klimatu. Myślę, że zmiana klimatu również będzie dużym wyzwaniem najpierw dla ustawodawcy, a w dalszej kolejności dla Państwowej Inspekcji Pracy. Trzeba jakoś reagować na zmieniające się warunki pracy w warunkach zmiany klimatycznej.

Te wszystkie tematy, jak zmiana klimatu, globalizacja i delokalizacja, właściwie można by było podpiąć pod jedną wielką koncepcję, która w ostatnich latach. Szczególnie od 2015 roku, zdominowała dyskurs, powiedziałabym, biznesowy i naukowy w obszarze prawa pracy. Chodzi tutaj o wyzwania zrównoważonego rozwoju. To jest taka koncepcja, która w ostatnich latach chyba najbardziej zmienia oblicze prawa. Wszystkie te wyzwania, związane chociażby z wprowadzaniem raportowania ESG do organizacji, powodują zmiany w tych organizacjach. Prowadzą do zmian nie tylko w organizacjach komercyjnych, ale również w instytucjach publicznych. No i musimy sobie jakoś z tym poradzić.

Może Cię również zainteresować: Czy praca tylko dla młodych? Ageizm na rynku pracy

Równość ze względu na płeć

Państwowej Inspekcji Pracy dotyczą na pewno dwa wyzwania, a właściwie dwa cele zrównoważonego rozwoju, czyli cel piąty i cel ósmy. Cel piąty to równość ze względu na płeć, a cel ósmy to osiągnięcie godnej pracy. Możemy się zastanawiać, czym jest koncepcja godnej pracy, ja wskazałabym raczej, jakie zawiera cztery główne filary, które w pewnym sensie też wyznaczają to, co Państwowa Inspekcja Pracy powinna robić. Pierwszy filar to przede wszystkim godność. Kolejne filary to wolność, bezpieczeństwo prawne i fizyczne oraz równość.

No i teraz trzeba zadać sobie pytanie, gdzie – również w świetle artykułu 24 Konstytucji RP, czyli tego, że praca jest pod ochroną Rzeczpospolitej – sytuuje się Państwowa Inspekcja Pracy w ochronie tych wartości związanych z pracą. Ja bym powiedziała, że świetnie sobie radzi z bezpieczeństwem fizycznym, z zapewnianiem i kontrolowaniem warunków pracy fizycznej. Ale bezpieczeństwo prawne? Widzimy rozchwianie pewnej struktury, segmentację rynku pracy, podział na rynek pracy oparty na stosunku pracy i stosunkach cywilnoprawnych. To powoduje, że bezpieczeństwo prawne trochę się zmienia.

To oczywiście nie jest jeszcze tak do końca zadanie inspekcji pracy, żeby decydować o tym, jak te stosunki pracy mają wyglądać. To bardziej pytanie do państwa, co uważa za pracę i jaką pracę należy chronić. Powiedziałabym, że konstytucja i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego za pracę uważa wszystko, nie tylko te czynności, które są wykonywane w ramach stosunku pracy. Zakres działania jest zatem bardzo szeroki.

Czytaj również: Podsumowanie 2024 roku – najpopularniejsze artykuły