Światowy Dzień Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy

Wypadki przy pracy a polski system ochrony człowieka w środowisku pracy

Jednym z najbardziej widocznych społecznie skutków nieprzestrzegania przepisów i zasad bezpiecznej pracy są wypadki przy pracy. Z prezentacji Pawła  Grabowskiego, zastępcy Okręgowego Inspektora Pracy w Gdańsku, podczas konferencji „Więcej dla bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy”, która miała miejsce 11 października 2022 roku w Politechnice Gdańskiej, wynika, że w 2021 r. w wypadkach przy pracy poszkodowanych zostało 68 tys.777 osób, w tym było 347 wypadków ciężkich a 218 osób straciło życie. Trzeba przy tym pamiętać, że na skutek masowego stosowania pracy zdalnej podczas pandemii – dane te były znacznie niższe niż w poprzednich latach. Przykładowo w 2019 r. zgłoszono 83 tys. 205 osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy, o 1,3% mniej niż w 2018 r. 

Koszt

Jednak nie o liczby wypadków przy pracy chodzi, jeśli brać pod uwagę społeczne koszty, jakie one powodują. Według P. Grabowskiego średni „koszt wypadku przy pracy w Polsce to 40 tys. zł jeżeli przemnożymy to przez 68 tys. to uzyskujemy 2 mld 720 mln złotych – tyle w przybliżeniu kosztowały Polaków wypadki przy pracy w zeszłym roku”. Są to jednak tylko koszty ponoszone przez właścicieli przedsiębiorstw zatrudniających pracowników: koszty zakłóceń produkcji oraz napraw w związku ze stosowaniem technologii i wyposażenia technicznego. Natomiast na koszty społeczne wypadków przy pracy składają się oprócz kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo, koszty ponoszone przez poszkodowanego i jego rodzinę oraz koszty ponoszone przez społeczeństwo. Jak wynika z definicji kosztów wypadków przy pracy w „Encyklopedii Zarządzania” koszty „bezpośrednie, które ponosi pracodawca w związku z wypadkiem (leczenie i odszkodowania) stanowią tylko 20% łącznych kosztów. Pozostałe 80% stanowią koszty pośrednie (nie objęte ubezpieczeniem i nie rejestrowane przez instytucje ubezpieczeniowe).”

Dlatego społeczne koszty wypadków przy pracy w latach 2018-2021 należałoby obliczyć dodając do wskazanych przez R. Grabowskiego ok. 3 mld zł, które stanowią ok. 20% kosztów – pozostałe 80%. W sumie daje to rocznie ok. 15 mld zł liczonych przed putinflacją. Można powiedzieć, że takie są wymiernie społeczne koszty niespójności w naszym systemie ochrony człowieka w środowisku pracy.

Pozostają jednak niewymierne koszty, do których zaliczył bym naruszanie przepisów o czasie pracy i właściwym odpoczynku, a w efekcie – naliczaniu wynagrodzenia oraz innych świadczeń ze stosunku pracy, w tym wynagrodzenia urlopowego, chorobowego, dodatków za pracę w porze nocnej czy w godzinach nadliczbowych. Naruszenia te najczęściej powodują indywidualne i zbiorowe konflikty w miejscu pracy: spośród 45,2 tys. skarg, które w 2021 r. rozpatrywała Państwowa Inspekcja Pracy – 28 800 dotyczyło wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia (a działania inspektorów pracy doprowadziły do wyegzekwowania na rzecz skarżących 15,2 mln zł), 5 400 czasu pracy, 4 000 legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej, 3 800 przygotowania do pracy, 3 700 – obiektów i pomieszczeń pracy, wentylacji, ogrzewania i oświetlenia, 2 800 dyskryminacji, molestowania i mobbingu, 2 400 środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego, 1 600 – urlopów pracowniczych.

Nieterminowe wypłaty

W 2022 r. do PIP wpłynęło już 50,5 tys. skarg, z których 1/3 dotyczyła nieterminowych wypłat lub braku wynagrodzenia. „Na drugim miejscu znalazły się problemy związane ze stosunkiem pracy (16,2 tys.), a w dalszej kolejności najczęściej podnoszono kwestie związane z czasem pracy (5,7 tys.) oraz szeroko rozumianych warunków pracy, przede wszystkim: przygotowania do pracy (ponad 4 tys.), pomieszczeń pracy, urządzeń higieniczno-sanitarnych, wentylacji, ogrzewania i oświetlenia (3,7 tys.). – Ponad 4,2 tys. zgłoszonych zarzutów dotyczyło legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej”, jak powiedział Juliusz Głuski-Schimmer, rzecznik prasowy Głównego Inspektoratu Pracy.

Z powyższych zestawień widać wyraźnie, że w ocenie pracowników najczęściej naruszane są regulacje dotyczące ochrony interesów człowieka w środowisku pracy, mniej konfliktów powodują sprawy bezpośrednio związane z bhp. Jest to – być może – pozytywny skutek wyodrębnienia w polskim systemie ochrony człowieka w środowisku pracy – co widać
w definicji CIOP-PIB – podsystemu prawnej ochrony bezpieczeństwa i higieny pracy.

Czy jednak kwestie wypoczynku pracowniczego, w tym urlopów, pracy nocnej albo w godzinach nadliczbowych nie wpływają na bezpieczeństwo w miejscu pracy? Czy presja na skracanie czasu pracy do 7 lub 6 godzin w ciągu dnia lub 4 dni roboczych w tygodniu, czego wyrazem jest projekt ustawy w komisjach sejmowych, a z drugiej strony – nacisku Unii Europejskiej i niektórych ekonomistów na podniesienie wieku emerytalnego, czyli wydłużenie całkowitego czasu aktywności zawodowej pracowników – nie są obciążone kolejnymi zagrożeniami bezpieczeństwa dla pracowników? A w konsekwencji – dalszymi wymiernymi kosztami dla właścicieli firm oraz społecznymi kosztami wypadków przy pracy lub chorób zawodowych?

Dlatego wydaje się, że warto z okazji kwietniowych Dni Bezpieczeństwa i Pamięci inicjować dyskusje na temat naszego systemu ochrony ludzi w środowisku pracy.

Źródło: Roman Adler, redaktor „Informatora Ochrony Pracy”, kwartalnika Stowarzyszenia Ochrony Pracy, kontakt: romaquil@op.pl

Czytaj także: Dbaj o zdrowie całe życie!

Galeria