Zmiana organizacji pracy za sprawą cyfryzacji

Cyfryzacja miejsc pracy przekształciła tradycyjne biura w model zdalny, hybrydowy i platformowy. Rozszerzyła także zakres pracy wykonywanej online.

Czytaj także: 45 proc. pracowników martwi się o własne zdrowie. To zdecydowanie więcej niż rok temu

Pandemia COVID-19 znacznie przyspieszyła tę transformację. Wprowadzone środki ochrony zdrowia publicznego spowodowały masowe upowszechnienie pracy zdalnej i hybrydowej. W wielu sektorach takie modele stały się standardem (MOP/WHO, 2021). Rozwój technologii telepracy i narzędzi cyfrowych przyspieszył tę zmianę. Umożliwił pracownikom sprawną komunikację i zarządzanie zadaniami na odległość. Dzięki temu mogą wykonywać obowiązki zawodowe zdalnie, z większą wydajnością (Elsamani i Kajikawa, 2024).

Hybrydowe modele pracy po pandemii

Podczas gdy powszechność pracy zdalnej w pełnym wymiarze godzin spadła po pandemii, hybrydowe modele pracy stały się normą. Badanie z USA pokazuje, że 41% osób pracujących na stanowiskach możliwych do wykonywania zdalnie wybiera tryb hybrydowy (Parker, 2023). Jednak nie wszystkie zadania można wykonywać w tej formie. W Unii Europejskiej 38,5% miejsc pracy można wykonywać zdalnie. Zjawisko to dotyczy głównie lepiej płatnych stanowisk wymagających wyższego wykształcenia i intensywnej pracy z komputerem (Eurofound, 2022). Najczęściej z telepracy korzystają wysoko wykwalifikowani pracownicy. Wśród nich dominują kobiety, mieszkańcy miast oraz osoby pracujące w usługach: finansach, IT i dziennikarstwie (Eurofound, 2022; WEF, 2023). Przykłady ról wysoce odpowiednich do telepracy to między innymi specjaliści ds. baz danych, analitycy finansowi i pracownicy administracyjni (Eurofound, 2022).

Poza telepracą, cyfryzacja ułatwiła również rozwój pracy online i internetowych platform pracy, przekształcając tradycyjne struktury zatrudnienia. Internetowe platformy pracy odgrywają kluczową rolę na rynku. Umożliwiają organizowanie i pośredniczenie w zadaniach online oraz w siedzibie firmy. Platformy internetowe wspierają wiele działań. Obejmują tłumaczenie, projektowanie, analizę danych, moderowanie treści, tworzenie oprogramowania, pisanie, wirtualną asystencję i obsługę klienta. Platformy lokalizacyjne używają położenia urządzenia. Ułatwiają przewóz osób, dostawę jedzenia, opiekę nad domem, sprzątanie, opiekę nad zwierzętami, naprawy, planowanie wydarzeń, zakupy i usługi kurierskie. Szacuje się, że na całym świecie od 154 do 435 milionów pracowników angażuje się w pracę na platformach internetowych, co stanowi do 12% globalnej siły roboczej (Datta i in., 2023). Liczba platform internetowych znacznie wzrosła.

Globalny wzrost znaczenia pracy platformowej

Szacuje się, że jest to wzrost ze 193 platform w 2010 r. do 1070 w 2023 r. Kraje rozwijające się odnotowują szczególnie szybki wzrost popytu. Platformy te wspierają innowacje i tworzą możliwości dla pracowników, przedsiębiorstw i społeczeństwa. Spośród tych platform 357 koncentruje się na pracy online (MOP, 2024c). Kolejne 334 obsługują usługi dostawcze. 119 zajmuje się transportem pasażerskim, 121 – pracą opiekuńczą, a 117 – pracami domowymi. Dodatkowo 22 platformy oferują wiele różnych usług.

Jak zmiany w organizacji pracy przekładają się na poprawę BHP?

Jedną z kluczowych zalet pracy zdalnej jest jej elastyczność. Osoby pracujące zdalnie mogą samodzielnie organizować swoje harmonogramy i dostosowywać zadania, aby lepiej odpowiadały ich indywidualnym potrzebom i możliwościom. Technologie cyfrowe pozwalają na wykonywanie pracy w dowolnym miejscu i czasie eliminując potrzebę posiadania stałego miejsca pracy (MOP/Eurofound, 2017). Praca zdalna skraca lub eliminuje czas dojazdów. Dzięki temu pracownicy mogą poświęcić więcej czasu na rozwój osobisty i życie prywatne (McAllister i in., 2022; EU-OSHA, 2023d). Elastyczność pracy zmniejsza stres i wspiera zdrowie psychiczne. Pomaga też rozwijać umiejętności, kreatywność oraz równowagę między obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi (MOP, 2021). Przykładowo, we Francji 85% ankietowanych telepracowników zadeklarowało poczucie większej swobody w zarządzaniu swoim czasem, a 88% zauważyło poprawę równowagi między życiem zawodowym a prywatnym (Lasfargue i Fauconnier, 2015). Taka autonomia często prowadzi do większej satysfakcji z pracy i lepszego samopoczucia (Indradewa, 2023).

Platformy internetowe odgrywają kluczową rolę w aktywizacji zawodowej. Tworzą możliwości pracy dla osób marginalizowanych, w tym niepełnosprawnych, starszych i opiekunów. Przełamując bariery geograficzne i instytucjonalne, praca za pośrednictwem platform internetowych zapewnia zatrudnienie osobom, które w przeciwnym razie mogłyby napotkać trudności w dostępie do tradycyjnych rynków pracy, m. in. kobietom wykonującym obowiązki opiekuńcze lub osobom szukającym zatrudnienia na obszarach niedostatecznie rozwiniętych (MOP, 2021a; MOP/Eurofound, 2017).

Praca za pośrednictwem platform internetowych umożliwia osobom starszym i osobom z niepełnosprawnościami pracę zdalną. Dzięki temu pracownicy nie muszą dojeżdżać do pracy ani poruszać się po nieprzystosowanych miejscach pracy (MOP, 2021d). Warto podkreślać, że praca zdalna może znacznie zwiększyć możliwości zatrudnienia osób z ograniczeniami ruchowymi (EU-OSHA, 2023e).

Praca zdalna i praca online – potencjalne zagrożenia

Praca zdalna stawia przed pracodawcami wyzwania związane z zapewnieniem bezpiecznego i higienicznego środowiska pracy. Bez bezpośredniego nadzoru lub regularnych ocen ryzyka, zagrożenia takie jak słaba ergonomia, zagrożenia środowiskowe i nieodpowiednie środki bezpieczeństwa mogą pozostać niezauważone, co zwiększa ryzyka BHP (MOP/WHO, 2021). Praca za pośrednictwem platform internetowych wiąże się z dodatkowym ryzykiem, ponieważ wielu pracowników działa w mniej regulowanych środowiskach o ograniczonej ochronie pracowniczej (MOP, 2019; Eurofound, 2022). Wyzwanie to jest potęgowane przez rosnącą liczbę samozatrudnionych pracowników, którzy często nie podlegają przepisom BHP. Ta sytuacja budzi obawy dotyczące odpowiedzialności za bezpieczeństwo i zdrowie w miejscu pracy. Zmiany w modelach biznesowych i standardach zatrudnienia, stymulowane przez rozwój możliwości pracy online i elastycznych form zatrudnienia, wraz z rozwojem zarządzania algorytmicznego i sztucznej inteligencji, przekształcają organizację pracy sprawiając, że coraz trudniej jest utrzymać standardy bezpieczeństwa i zapewnić odpowiednią ochronę BHP (EU-OSHA, 2025).

Zagrożenia dla środowiska i bezpieczeństwa

Miejsca pracy zdalnej bez regularnej oceny ryzyka mogą być niedoświetlone i mieć niską jakość powietrza. Mogą też stwarzać zagrożenia elektryczne oraz dyskomfort termiczny. Ponadto pracownicy pracujący w domu mogą być narażeni na zagrożenia pożarowe i słabą gotowość na sytuacje awaryjne, ponieważ przepisy BHP nie są systematycznie egzekwowane w prywatnych domach (EU-OSHA, 2024c). Pracownicy platformowi, zwłaszcza świadczący usługi dostawcze i przewozowe, narażeni są na większe ryzyko zagrożeń dla bezpieczeństwa (EU-OSHA, 2024e; MOP, 2024c). Co więcej, osoby pracujące na własny rachunek często nie mają zapewnionych przez pracodawcę środków bezpieczeństwa, przez co nie są odpowiednio przeszkolone, nie posiadają sprzętu ochronnego ani nie mają dostępu do usług medycyny pracy, co zwiększa ich podatność na skutki urazów związanych z wykonywaną pracą (Eurofound, 2022).

Zagrożenia ergonomiczne

Wiele osób pracujących zdalnie nie ustawia prawidłowo stanowiska pracy. To zwiększa ryzyko zaburzeń mięśniowo-szkieletowych, np. bólu pleców lub szyi (Fadel i in., 2023). W Meksyku i Indiach tylko odpowiednio 27% i 16% osób pracujących w domu ma dedykowane miejsce do pracy (MOP, 2021d). Powszechne zagrożenia ergonomiczne obejmują długotrwałe siedzenie, powtarzające się ruchy dłoni i nadgarstków oraz złe ustawienie ekranu, co może przyczyniać się do dyskomfortu fizycznego, nadwyrężenia oczu i zmęczenia (EU-OSHA, 2021a). Siedzący tryb pracy zwiększa ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób serca. Pracownicy spędzają długie godziny bez przerw na ruch (EU-OSHA, 2024b). Ponadto praca zdalna w niezoptymalizowanych środowiskach, takich jak kawiarnie lub przestrzenie wspólne, może zwiększać obciążenie fizyczne z powodu nieodpowiedniej postawy podczas siedzenia, nieodpowiedniej wysokości biurka i nadmiernego hałasu w tle, wpływając zarówno na komfort pracowników, jak i ich produktywność.

Studium przypadku

Ryzyko przemęczenia oczu

Amerykańskie Stowarzyszenie Optometryczne ostrzega, że osoby pracujące dwie lub więcej godzin przed monitorem odczuwają większe zmęczenie oczu. Ponadto ekspozycja na niebieskie światło emitowane przez ekrany może zakłócać sen i potencjalnie uszkadzać komórki siatkówki (Cougnard-Gregoire i in., 2023).

Ryzyka organizacyjne i psychospołeczne

Praca zdalna przez długi czas była powiązana z wypaleniem zawodowym, wyczerpaniem emocjonalnym,. obciążeniem psychicznym, zmniejszoną wydajnością pracy, wysoką rotacją pracowników i niskim poziomem osiągnięć zawodowych (Costin i in., 2023).

Zwiększone tempo i obciążenie pracą

Pracownicy zdalni, a także hybrydowi mogą odczuwać wysokie wymagania pracy. Dzieje się tak przez ścisłe monitorowanie, wydłużone godziny i oczekiwanie stałej dostępności (MOP/Eurofound, 2017). Badania potwierdzają, że telepracownicy zazwyczaj pracują dłużej niż osoby pracujące wyłącznie wbiurze (Rebelo i in., 2024). W ankiecie przeprowadzonej wśród 406 telepracowników we Francji, 61% stwierdziło, że ich czas pracy wydłużył się (Lasfargue i Fauconnier, 2015). Co więcej, niektórzy kontynuują pracę pomimo choroby, unikając korzystania ze zwolnień lekarskich, co potencjalnie prowadzi do długotrwałego wypalenia zawodowego (Steidelmüller i in., 2020; EU-OSHA, 2024c). Pracownicy platformowi doświadczają większego obciążenia pracy. Algorytmy wyznaczają cele wydajnościowe, co motywuje ciągłe zaangażowanie i pomijanie przerw (EU-OSHA, 2023h).

Utrata poczucia kontroli i autonomii

Wzmożone stosowanie praktyk nadzoru cyfrowego w celu monitorowania pracowników może mieć poważne konsekwencje dla jakości pracy, prowadząc do nasilenia jej natężenia, ograniczenia autonomii zawodowej i wzajemnej nieufności między pracownikami a kierownictwem (EU-OSHA, 2023h). W pracy autorstwa Samka Lodovici i in. (2021) zbadano wpływ pracy zdalnej na elastyczność, autonomię, intensywność pracy, równowagę między życiem zawodowym a prywatnym oraz zdrowie i bezpieczeństwo. Stwierdzono, że ciągły nadzór i podejmowanie decyzji w oparciu o algorytmy może powodować stres antycypacyjny, obniżać dobre samopoczucie pracowników i zwiększać obciążenie psychiczne.

Izolacja społeczna oraz brak równowagi między życiem prywatnym a zawodowym

Wirtualne kanały komunikacji często skutkują ograniczonymi interakcjami społecznymi, prowadząc do poczucia izolacji, samotności i słabszych relacji ze współpracownikami, co może negatywnie wpływać na produktywność i kreatywność (Figueiredo i in., 2024; Shirmohammadi i in., 2022). 56,8% pracowników zdalnych pracujących w domu w Unii Europejskiej (UE) zadeklarowało poczucie izolacji społecznej (EU-OSHA, 2023e). Podobnie, 63% brazylijskich telepracowników wymieniło izolację od współpracowników jako kluczową wadę ich trybu pracy (MOP/Eurofound, 2017). Praca zdalna może również wymagać nienormowanego czasu pracy, co ogranicza elastyczność pracowników w zarządzaniu swoim harmonogramem i wpływa negatywnie na równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, potencjalnie pogłębiając izolację społeczną (MOP, 2021e). Pracownicy platformowi, zwłaszcza ci zaangażowani w usługi na żądanie, takie jak przewóz osób i dostawy jedzenia, często nie mają stałej społeczności pracowniczej, co dodatkowo przyczynia się do poczucia odosobnienia (Eurofound, 2023).

Przemoc i nękanie

Praca świadczona zdalnie i online może potęgować zjawisko mobbingu w miejscach pracy, ponieważ szkodliwe zachowania, takie jak obraźliwy język, marginalizacja społeczna i groźby, mogą być przejawiane częściej w przestrzeni cyfrowej (Javed i in., 2023). Cyberprzemoc może prowadzić do poważnego stresu, niepokoju i długotrwałego negatywnego wpływu na zdrowie psychiczne (Farley i in., 2015). Osoby zatrudnione na stanowiskach związanych z obsługą klienta są szczególnie narażone na nadużycia ze strony klientów, podczas gdy dziennikarze ispecjaliści zajmujący się kontaktami z opinią publiczną są narażeni na częstsze nękanie cyfrowe (PersVeilig, 2021).

Pracownicy platformowi zwłaszcza ci zajmujący się dostawami i usługami przewozowymi, również są narażeni na znaczne ryzyko przemocy zarówno online, jak i tej fizycznej. Wiele osób zgłasza, że doświadcza przemocy słownej, gróźb i ataków fizycznych ze strony klientów lub innych użytkowników dróg, a czasem incydenty eskalują w rabunek lub napaść (EU-OSHA, 2023h; MOP, 2024c). Brak zapewnianych przez pracodawcę środków bezpieczeństwa, takich jak systemy wsparcia w nagłych wypadkach lub jasne zasady zapobiegania przemocy dodatkowo zwiększa ryzyko. W ankiecie przeprowadzonej wśród 165 organizacji partnerów społecznych, 80% respondentów uznało przemoc i nękanie ze strony osób trzecich za poważny problem, przy czym najczęściej zgłaszanymi formami przemocy były nękanie werbalne i psychiczne (Pillenger, 2023). W przypadku pracowników platformowych brak wyznaczonych bezpiecznych miejsc pracy i nieprzewidywalny charakter interakcji zwiększają ich podatność zarówno na nękanie, jak i przemoc fizyczną (Eurofound, 2023).

Międzynarodowa Organizacja Pracy i Światowa Organizacja Zdrowia opracowały przewodnik techniczny – Zdrowa i bezpieczna telepraca (MOP/WHO, 2021). Jego celem jest dostarczenie pracodawcom, pracownikom i przedstawicielom pracowników informacji na temat wpływu telepracy na zdrowie, bezpieczeństwo i dobre samopoczucie. Dokument zawiera praktyczne porady dotyczące organizowania i wykonywania telepracy w sposób chroniący i promujący zdrowie fizyczne i psychiczne oraz dobrostan społeczny.

Może Cię także zainteresować: Zmiana czasu na zimowy a czas pracy

Źródło: CIOP-PIB