Ergonomia w stomatologii

Stomatolodzy należą do grupy szczególnie narażonej na obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Wpływają na to m.in. zły system pracy oraz niepełne wykorzystywanie narzędzi specjalistycznych. Jak zatem powinna wyglądać ergonomiczna praca stomatologa?

Medice cura te ipsum („lekarzu, lecz się sam” lub „lekarzu, ulecz samego siebie”) to sentencja łacińska niezwykle trafnie przedstawiająca potrzebę osobistego zaangażowania się lekarza w swoje własne zdrowie. Jednak tak naprawdę należałoby ją rozumieć nie jako potrzebę leczenia, a raczej profilaktyki. Zastanawiające jest, że właśnie pracownicy służby zdrowia pracują w sposób stwarzający wiele problemów zdrowotnych. Do grup szczególnie narażonych pod względem obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego należą m.in. dentyści. Z punktu widzenia ergonomii stomatolodzy stanowią bardzo wdzięczny obiekt badań ze względu na obfitość nieergonomicznych i niefizjologicznych zachowań podczas wykonywania czynności zawodowych. Jak zatem powinna wyglądać ergonomiczna praca stomatologa?

Choroby zawodowe narządu ruchu

Prawie 50% orzeczonych w 1999 roku chorób zawodowych narządu ruchu dotyczyło lekarzy stomatologów. A przecież to tylko wierzchołek góry lodowej. Istnieją jeszcze choroby parazawodowe, których przyczyny, oprócz bezpośrednio związanych z pracą, obejmują także aktywność pozazawodową. Należą do nich np. ogólnie niestety popularne zespoły bólowe kręgosłupa. Dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego, na jakie skarżą się dentyści, zwyczajowo wiążą się z tzw. nieergonomicznym sposobem wykonywania pracy, charakteryzującym się tym, że pacjent znajduje się w pozycji siedzącej, lekarz zaś siedzi lub stoi. Przeciwdziałaniem dla tych problemów miał być nowy, tzw. ergonomiczny system pracy (pacjent leży, lekarz siedzi). Jednak w praktyce okazuje się, że system ergonomiczny wprowadzany tylko częściowo, bez koniecznego uwzględnienia wszystkich obowiązujących zasad. Zachowanie niektórych niekorzystnych cech tradycyjnego sposobu pracy, a w szczególności brak prawidłowo współpracującej asysty, sprawia, że jest to system tylko pozornie ergonomiczny.

Czy łatwo jest zmienić nawyki przeciętnego stomatologa?

Niestety, choć już od kilkudziesięciu lat propaguje się ergonomiczne systemy pracy w stomatologii, z bardzo różnych względów trudno jest zmienić nawyki przeciętnego dentysty, cięgle jeszcze pracującego w sposób tradycyjny. Nie oznacza to bynajmniej, że polski współczesny dentysta nie używa nowoczesnych metod technologicznych czy najnowszych narzędzi i pozostałego wyposażenia. Jednak jego sylwetka jest nadal nadzwyczaj „pokręcona”, a on sam skarży się na różne dolegliwości ze strony układu ruchu. Użytkownicy komputerów na przykład ciągle inwestują w nowy, odrobinę lepszy od już posiadanego sprzęt, zapominając, że ich własne zdrowie (a także zwykła efektywność – ilość i jakość wykonanej pracy) zależy w dużej mierze od dobrego krzesła, biurka i odpowiedniego ich ustawienia w pomieszczeniu, ale także zapewnienia sobie wystarczających przerw w pracy.

Dentysta znacznie rzadziej zmienia podstawowe elementy wyposażenia, np. fotel i unit, ale doposaża je w nowoczesne dodatki (lupy, mikroskop, środki wizualizacji elektronicznej itp.). Konstrukcja nowoczesnego fotela umożliwia pracę z leżącym a nie siedzącym pacjentem, a nawet utrudnia wykonywanie pracy w sposób tradycyjny, co jednak dentystom zupełnie nie przeszkadza (tzn. tak naprawdę trochę przeszkadza, ale zupełnie się tym nie przejmują) i ciągle kultywują złe nawyki. W tym miejscu wypadałoby też stwierdzić, że z samym tzw. ergonomicznym systemem pracy stomatologa sytuacja też nie jest dla wszystkich do końca jasna. Niektórym wydaje się, że samo umieszczenie pacjenta w pozycji leżącej sprawi, że już pracują ergonomicznie. Niestety prawda jest, jak zwykle zresztą, znacznie bardziej złożona, ale o tym za chwilę.

Kombinacja systemu tradycyjnego i ergonomicznego

Z badań dotyczących obciążenia fizycznego występującego w pracy dentystów wynika jednoznacznie, że obciążenie podczas wykonywania pracy w systemie nawet pozornie ergonomicznym jest znacznie mniejsze niż wówczas, gdy lekarz pracuje w sposób tradycyjny (nawet siedząc a nie stojąc przy pacjencie). Jest to potwierdzenie teoretycznego przypuszczenia, że wykonywanie pracy w systemie ergonomicznym powinno zmniejszyć częstość występowania dolegliwości ze strony układu ruchu wśród stomatologów. Tymczasem sygnały pochodzące ze środowiska dentystów wcale nie świadczą o takiej tendencji.

Praktyka wykazała, że sam nowoczesny unit tylko częściowo rozwiązywał problem nadmiernego obciążenia układu ruchu – stomatolodzy najczęściej ulegali dawnym nawykom i sposób wykonywania przez nich pracy stanowił bardzo indywidualną kombinację systemu tradycyjnego i ergonomicznego. I dlatego zapewne prozdrowotny efekt wprowadzenia nowych, lepszych unitów nie był imponujący – badania kwestionariuszowe przeprowadzone przez różnych autorów wśród dentystów pracujących już, przynajmniej teoretycznie, w systemie ergonomicznym wskazują ciągle poważne znaczenie problemu występowania dolegliwości bólowych ze strony układu ruchu. Ponad 70% praktykujących stomatologów odczuwa dolegliwości tego rodzaju – najczęściej w okolicy lędźwiowej kręgosłupa oraz obręczy barkowej.

Ergonomiczna praca stomatologa – jakie czynniki mają korzystny wpływ na zdrowie dentystów?

Kolejne badania skoncentrowały się na ocenie wpływu już nie pracy jako całości, ale poszczególnych czynników mieszczących się w kategorii ergonomicznego systemu pracy na stan zdrowia dentystów. Okazało się, że konieczne jest (oprócz oczywiście nowoczesnego, ergonomicznego wyposażenia) wprowadzenie takich interwencji ergonomicznych, które umożliwiłyby osiągnięcie optymalnego dostępu do pola operacyjnego, widzialności, komfortu i ciągłej kontroli zabiegu. Stwierdzono m.in., że korzystny wpływ na zdrowie stomatologów mają następujące czynniki:

Galeria