Choroba dziecka daje pracownikowi szczególne uprawnienia

Polskie prawo przewiduje szczególne rozwiązania dla rodziców dzieci z problemami zdrowotnymi, aby wspierać ich w łączeniu pracy z opieką. Dzięki temu mogą oni łatwiej godzić obowiązki zawodowe z potrzebami rodzinnymi.

Czytaj także: Krajowe ramy regulujące kwestie BHP i cyfryzację

Najnowsze rozwiązanie, z którego mogą korzystać rodzice chorych dzieci, to uzupełniający urlop macierzyński. Przewiduje go art. 180² Kodeksu pracy obowiązujący od 19 marca 2025 r.¹  Jego wprowadzenie stanowiło odpowiedź na oczekiwania rodziców wcześniaków i hospitalizowanych noworodków.

Uzupełniający urlop macierzyński

Uzupełniający urlop macierzyński można wykorzystać wyłącznie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Oznacza to, że pomiędzy urlopem macierzyńskim a uzupełniającym urlopem macierzyńskim nie może być ani jednego dnia przerwy.

Okres trwania urlopu uzupełniającego zależy od tygodnia ciąży, w którym urodziło się dziecko, a także od jego masy urodzeniowej. Przysługuje on odpowiednio:

• Rodzic dziecka urodzonego przed 28. tygodniem lub z masą poniżej 1000 g otrzymuje dodatkowy tydzień urlopu za każdy tydzień hospitalizacji.
• po ukończeniu 28. tygodnia ciąży i przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1000 g – w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 8. tygodnia po porodzie,
• po ukończeniu 37. tygodnia ciąży i pobytu dziecka w szpitalu, pod warunkiem że jego pobyt w szpitalu po porodzie będzie wynosił co najmniej 2 kolejne dni, przy czym pierwszy z tych dni będzie przypadał w okresie od 5. do 28. dnia po porodzie – w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu w okresie od 5. dnia do upływu 8. tygodnia po porodzie.

Zasady przyznawania uzupełniającego urlopu macierzyńskiego w zależności od sytuacji dziecka

Zatem w przypadku skrajnego wcześniaka pracownik otrzymuje 15 tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego za czas hospitalizacji dziecka. Gdyby dziecko po urodzeniu przebywało w szpitalu np. 14 tygodni, to urlop macierzyński wydłużyłby się o 14 tygodni. Uzupełniający urlop macierzyński może wynieść maksymalnie 15 tygodni.

W przypadku wcześniaka urodzonego po 28., a przed 37. tygodniem ciąży, przysługuje maksymalnie 8 tygodni urlopu uzupełniającego. Jeśli dziecko przebywało w szpitalu np. 6 tygodni, urlop wyniesie 6 tygodni.

Dziecko urodziło się w 38. tygodniu ciąży. Po porodzie przebywało w szpitalu przez 6 dni. W takiej sytuacji rodzicowi przysługuje uzupełniający urlop macierzyński. Warunkiem jest, aby pobyt dziecka w szpitalu trwał co najmniej 2 kolejne dni. Dni te muszą przypadać po zakończeniu 4. dnia od narodzin. Taka redakcja przepisu nie jest przypadkowa. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu, ma ona swoje praktyczne uzasadnienie. Zazwyczaj dzieci po porodzie przebywają w szpitalu od 3 do 4 dni. Dlatego dopiero dłuższy pobyt uzasadnia przyznanie dodatkowego urlopu.

W przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie wymiar uzupełniającego urlopu macierzyńskiego zależy od wagi dziecka o najniższej masie urodzeniowej oraz okresu pobytu w szpitalu dziecka najdłużej hospitalizowanego (art. 180² k.p.).

Przyszywana rodzina

Prawo do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego mają również pracownicy:

• którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza niezawodowa,
• którzy wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.

Warunkiem uzyskania uzupełniającego urlopu macierzyńskiego w tym przypadku jest pobyt dziecka w szpitalu przypadający po przyjęciu go na wychowanie (art. 183 § 3¹ k.p.).

Dłuższy urlop rodzicielski

Pracownicy – rodzice dzieci posiadających zaświadczenie „Za życiem” mają prawo do dłuższego o 24 tygodnie urlopu rodzicielskiego (art. 182^1a k.p.)². Łączny wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi 65 tygodni. Jeśli przy jednym porodzie urodzi się więcej niż jedno dziecko, urlop ten wynosi 67 tygodni. Przepisy te mają na celu umożliwienie rodzicom dłuższej opieki nad dziećmi. Z tego wymiaru 9 tygodni przysługuje wyłącznie jednemu z rodziców i nie jest możliwe jego przeniesienie. Jeśli rodzic nie wykorzysta 9 tygodni urlopu do końca roku, w którym dziecko kończy 6 lat, urlop przepada. Oznacza to, że niewykorzystany czas nie przechodzi na kolejne lata. Dlatego warto wcześniej zaplanować wykorzystanie przysługującego urlopu rodzicielskiego.

Większy wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje również pracownikom, którzy przyjęli na wychowanie dziecko posiadające zaświadczenie „Za życiem” jako rodzina zastępcza niezawodowa lub wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o jego przysposobienie (art. 183 § 4³ i art. 183 § 4⁴ k.p.). Jeżeli pracownicy – rodzice zastępczy lub rodzice adopcyjni przyjmą takie dziecko przed ukończeniem przez nie 14. roku życia, wymiar urlopu rodzicielskiego należnego obojgu rodzicom wyniesie łącznie 62 tygodnie (art. 183 § 4 k.p.).

Z wyższego wymiaru urlopu rodzicielskiego może też skorzystać pracownik – rodzic dziecka posiadającego zaświadczenie „Za życiem” urodzonego przed dniem wejścia w życie tych zmian, tj. przed 26 kwietnia 2023 r. Takie prawo przysługuje osobom, którym w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do 26 kwietnia 2023 r. przysługiwało prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub jeśli pracownik – rodzic korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części.

Urlop wychowawczy

Pracownikom – rodzicom dziecka niepełnosprawnego przysługuje wyższy wymiar urlopu wychowawczego, jeśli z powodu stanu zdrowia dziecko wymaga osobistej opieki jednego z nich. Łączny dodatkowy wymiar urlopu wychowawczego przysługującego obojgu rodzicom wynosi 36 miesięcy, ale jeden miesiąc to okres, który może wykorzystać wyłącznie jedno z rodziców.

Dłuższy urlop wychowawczy można wykorzystać aż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia (art. 186 k.p.).

Elastyczne godziny pracy

Rodzice dzieci mających problemy zdrowotne mogą ponadto korzystać z takich rozwiązań w zakresie organizacji i czasu pracy, jak przerywany system czasu pracy, ruchomy rozkład czasu pracy, indywidualny rozkład czasu pracy. Z takim wnioskiem może wystąpić:

• pracownik – małżonek albo pracownik – rodzic dziecka w fazie prenatalnej, w przypadku ciąży powikłanej,
• pracownik – rodzic dziecka posiadającego zaświadczenie „Za życiem”,
• pracownik – rodzic dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności,
• pracownik – rodzic dziecka posiadającego odpowiednio opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych.

Rodzic dziecka posiadającego zaświadczenie „Za życiem”, dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności czy dziecka posiadającego opinię o potrzebie wczesnego wspomagania jego rozwoju, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, może złożyć taki wniosek nawet po ukończeniu przez to dziecko 18 lat (art. 142¹ k.p.).

Ważne!

Pracodawca ma obowiązek uwzględnić taki wniosek, chyba że jest to niemożliwe z uwagi na organizację lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.

Praca zdalna

Obowiązujący od 7 kwietnia 2023 r. art. 67¹⁹ § 6 k.p. ⁴ przyznaje prawo złożenia wniosku o wykonywanie pracy zdalnej pracownikom sprawującym opiekę nad innym członkiem najbliższej rodziny lub inną osobą pozostającą we wspólnym gospodarstwie domowym, posiadającymi orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Z tego uprawnienia mogą zatem skorzystać m.in. pracownicy – rodzice wychowujący dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności.

Co ważne, pracodawca ma obowiązek uwzględnić taki wniosek pracownika. Ewentualna odmowa może być podyktowana jedynie organizacją lub rodzajem pracy. Pracodawca powiadamia o niej pracownika – w postaci papierowej lub elektronicznej – w ciągu 7 dni roboczych od dnia otrzymania wniosku.

Łączenie uprawnień

Wydaje się, że nie ma przeszkód, aby pracownik spełniający warunki do złożenia wniosku opartego na art. 142¹ k.p. i art. 67¹⁹ § 6 k.p. złożył oba te wnioski. Skumulowanie uprawnienia do indywidualnego rozkładu czasu pracy i pracy zdalnej może pozwolić pracownikowi na znaczne oszczędności czasu i dotarcie na czas na zajęcia rehabilitacyjne dziecka.

Może Cię również zainteresować: Siła oddechu w pracy – jak „5 minut” dziennie poprawia nastrój i koncentrację

Przypisy:

¹ Nowelizacja wprowadzona ustawą z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r. poz. 1871).

² Zmiana wprowadzona ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 641).

³ Art. 35 ww. ustawy z dnia 9 marca 2023 r.

⁴ Dodany ustawą z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 240).

Źródło: Państwowa Inspekcja Pracy